Artykuł I

1. Należy szanować podstawowe — nienaruszalne i niezbywalne prawa CZŁOWIEKA. Ich ochrona jest pierwszorzędnym obowiązkiem państwa.

2. Polska uznaje prawa podstawowe jednostek oraz wspólnot.

3. Przepisy dotyczące podstawowych praw i obowiązków określa ustawa organiczna. Prawa podstawowe mogą być ograniczone wyłącznie w stopniu bezwzględnie koniecznym i jedynie z uwagi na potrzebę realizacji innego prawa podstawowego, bądź obrony wartości konstytucyjnych — z poszanowaniem istoty treści tego prawa oraz proporcjonalnie do celu, który ma być osiągnięty.

4. Do podmiotów prawa powołanych do życia ustawą mają zastosowanie te same podstawowe prawa oraz obowiązki, które ze swej natury odnoszą się do osób fizycznych.

Artykuł II

Godność ludzka jest nienaruszalna. Każdy człowiek ma prawo do życia i poszanowania ludzkiej godności; życie zarodka ludzkiego, począwszy od poczęcia, podlega ochronie.

Artykuł III

1. Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu, poniżającemu traktowaniu, karaniu lub przetrzymywaniu. Zabroniony jest handel ludźmi.

2. Zabronione jest poddawanie człowieka eksperymentom medycznym lub naukowym bez powiadomienia go o tym oraz uzyskania jego dobrowolnie wyrażonej zgody.

3. Zabronione są praktyki ukierunkowane na uszlachetnianie gatunku ludzkiego; zakazuje się wykorzystywania ciała człowieka lub jego części w celach handlowych, jak również klonowania ludzi.

Artykuł IV

1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego.

2. Nikt nie może być pozbawiony wolności z innych powodów niż określone prawem i w trybie przez nie określonym. Faktyczne, dożywotnie pozbawienie wolności może być orzeczone tylko w wypadku brutalnego przestępstwa popełnionego z premedytacją.

3. Osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa i zatrzymana powinna być w możliwie najkrótszym czasie zwolniona albo postawiona przed sądem. Sąd obowiązany jest do przesłuchania postawionej przed nim osoby oraz do niezwłocznego wydania postanowienia, wraz z pisemnym uzasadnieniem, o jej zwolnieniu bądź zatrzymaniu w areszcie.

4. Każdy bezprawnie lub bezpodstawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

Artykuł V

Każdemu, zgodnie z prawem, przysługuje uprawnienie do odparcia bezprawnego, bezpośrednio zagrażającego ataku skierowanego wobec niego lub jego własności.

Artykuł VI

1. Każdy ma prawo do poszanowania przez innych jego życia osobistego oraz rodzinnego, miru domowego, kontaktów osobistych i dobrego imienia.

2. Każdy ma prawo do ochrony swoich danych osobowych oraz do poznania i rozpowszechniania danych dotyczących dobra wspólnego.

3. Przestrzeganie prawa do ochrony danych osobowych oraz do poznania i rozpowszechniania danych dotyczących dobra wspólnego nadzoruje niezależny urząd powołany ustawą organiczną.

Artykuł VII

1. Każdy ma prawo do wolności przekonań, sumienia i wyznania. Prawo to zawiera w sobie wolność wyboru bądź zmiany religii, tudzież innych przekonań, a także wolność ich głoszenia bądź nie ujawniania, praktykowania lub nauczania swojej religii lub innych przekonań poprzez religijne rytuały lub inne zachowania.

2. Państwo i Kościoły funkcjonują rozdzielnie. Kościoły są autonomiczne. Państwo współdziała z Kościołami w interesie realizacji celów publicznych.

3. Szczegółowe przepisy odnoszące się do Kościołów określa ustawa organiczna.

Artykuł VIII

1. Każdy ma prawo do pokojowych zgromadzeń.

2. Każdy ma prawo do zakładania organizacji oraz do wstępowania do nich.

3. Partie mogą się swobodnie tworzyć i działać zgodnie z prawem o stowarzyszeniach. Partie współdziałają w kształtowaniu i wyrażaniu woli ludu. Partie nie mogą bezpośrednio sprawować władzy publicznej.

4. Szczegółowe przepisy odnoszące się do funkcjonowania i finansowania partii politycznych określa ustawa organiczna.

5. Związki zawodowe i inne organizacje społeczne mogą powstawać i swobodnie działać na podstawie ustawy o stowarzyszeniach.

Artykuł IX

1. Każdy ma prawo do swobodnego głoszenia swych poglądów.

2. Polska uznaje i chroni wolność prasy oraz jej różnorodność, zapewniają także warunki swobodnej komunikacji niezbędnej do kształtowania się demokratycznej opinii publicznej.

3. Szczegółowe przepisy dotyczące wolności prasy oraz organu nadzoru nad mediami, prasą i rynkiem informacyjnym określa ustawa organiczna.

Artykuł X

1. Polska zapewnia wolność badań naukowych i twórczości artystycznej, a także — w interesie zdobywania przez społeczeństwo wiedzy na możliwie najwyższym poziomie — wolność uczenia się oraz, w ramach określonych przez ustawę, wolność nauczania.

2. Państwo nie jest uprawnione do decydowania w kwestiach prawdy naukowej; do oceny badań naukowych uprawnieni są wyłącznie naukowcy.

3. Polska chroni wolność naukową Polskiej Akademii Nauk i wolność artystyczną Polskiej Akademii Sztuki. Instytucje szkolnictwa wyższego są autonomiczne w zakresie treści i metod badań naukowych oraz kształcenia; ich organizację oraz zarządzanie finansami określa ustawa.

Artykuł XI

1. Każdy obywatel polski ma prawo do zdobywania wykształcenia.

2. Polska gwarantuje to prawo poprzez upowszechnienie publicznej oświaty, poprzez bezpłatną i obowiązkową edukację stopnia podstawowego, bezpłatną i powszechnie dostępną edukację średniego stopnia oraz poprzez dostępną dla każdego, stosownie do zdolności indywidualnych, edukację na poziomie wyższym, a także poprzez określone prawem wsparcie materialne osób kształcących się.

Artykuł XII

1. Każdy ma prawo do wolnego wyboru pracy i zajęcia, jak również do podejmowania działalności gospodarczej. Każdy zobowiązany jest do wzbogacania społeczeństwa owocami swej pracy, stosownie do swych kwalifikacji i możliwości.

2. Polska dąży do stworzenia warunków, aby każdy człowiek zdolny do pracy i chcący podjąć zatrudnienie, mógł pracować.

Artykuł XIII

1. Każdy ma prawo do własności i do dziedziczenia. Własność wiąże się z odpowiedzialnością społeczną.

2. Wywłaszczenie może mieć miejsce tylko w sytuacji wyjątkowej i w interesie publicznym – w przypadkach i przy użyciu metod określonych prawem — za pełnym, bezwarunkowym i bezzwłocznym odszkodowaniem.

Artykuł XIV

1. Obywatel polski nie może zostać wydalony z terytorium Polski i może w dowolnej chwili powrócić do kraju z Zagranicy. Cudzoziemiec przebywający na terytorium Polski może być deportowany wyłącznie na podstawie decyzji zgodnej z prawem. Zbiorowa deportacja jest zabroniona.

2. Nikt nie może być deportowany do państwa albo przekazany państwu, w którym grozi mu niebezpieczeństwo kary śmierci, w którym może być poddany torturom, nieludzkiemu traktowaniu bądź nieludzkiej karze.

3. Polska udziela azylu osobom nie będącym obywatelami polskimi na ich prośbę, w sytuacji gdy ani kraj ich pochodzenia, ani inny kraj nie udzielił im pomocy, które w kraju ojczystym bądź w kraju stałego pobytu są prześladowane z powodów rasowych, przynależności narodowej, przynależności do określonej grupy społecznej, przekonań religijnych lub politycznych, a także tym osobom, których obawy przed takim prześladowaniem są zasadne.

Artykuł XV

l. Wszyscy są równi wobec prawa. Każdy człowiek posiada zdolność prawną.

2. Polska gwarantuje każdemu podstawowe prawa bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, niepełnosprawność, język, wyznanie religijne, polityczne bądź inne poglądy, pochodzenie narodowe bądź społeczne, sytuację związaną z majątkiem, urodzeniem lub inne cechy.

3. Kobiety i mężczyźni mają równe prawa.

4. Polska specjalnymi działaniami wspomaga realizację równości szans.

5. Polska specjalnymi działaniami chroni dzieci, kobiety, osoby starsze oraz osoby niepełnosprawne.

Artykuł XVI

1. Każde dziecko ma prawo do ochrony i opieki niezbędnej dla jego prawidłowego rozwoju: fizycznego, umysłowego i moralnego.

2. Rodzice mają prawo do wyboru formy wychowania, które uznają za właściwe dla swych dzieci.

3. Rodzice zobowiązani są do opieki nad swymi niepełnoletnimi dziećmi. Zobowiązanie to obejmuje zapewnienie dzieciom edukacji.

4. Pełnoletnie dzieci zobowiązane są do opieki nad rodzicami, którzy opieki tej wymagają.

Artykuł XVII

1. Pracownicy i pracodawcy współdziałają ze sobą, mając na względzie zabezpieczenie miejsc pracy, podtrzymywanie rozwoju gospodarki narodowej oraz inne cele społeczne.

2. Pracownicy, pracodawcy a także ich organizacje związkowe mają ustawowe prawo do tego, by prowadzić ze sobą negocjacje, zawierać na ich podstawie umowy zbiorowe, występować wspólnie w obronie swych interesów lub organizować strajk.

3. Każdy pracownik ma prawo do warunków pracy respektujących jego zdrowie, bezpieczeństwo i godność.

4. Każdy pracownik ma prawo do codziennego i cotygodniowego wypoczynku, jak również do corocznego, płatnego urlopu wypoczynkowego.

Artykuł XVIII

1. Zatrudnianie dzieci — z wyjątkiem przypadków określonych prawem, gdy nie zagraża to ich rozwojom fizycznemu, umysłowemu i moralnemu — jest zabronione.

2. Polska za pomocą specjalnych działań zapewnia młodzieży i rodzicom ochronę w miejscu pracy.

Artykuł XIX

1. Polska dąży do tego, aby każdemu swojemu obywatelowi zapewnić bezpieczeństwo socjalne. Każdy obywatel polski jest uprawniony do określonego prawem wsparcia w przypadku macierzyństwa, choroby, inwalidztwa, wdowieństwa, sieroctwa oraz niezawinionego przez siebie bezrobocia.

2. Polska zapewnia bezpieczeństwo socjalne w przypadkach określonych w ust. l oraz w przypadku innych potrzebujących za pośrednictwem systemu instytucji socjalnych i odpowiednich środków.

3. Ustawa może określać charakter i zakres świadczeń socjalnych, mając na względzie użyteczność działań realizowanych na rzecz wspólnoty przez osoby starające się o świadczenia socjalne.

4. Polska wspomaga zabezpieczenie życiowe osób starszych poprzez utrzymywanie jednolitego, państwowego — opartego na solidarności społecznej — systemu emerytalnego oraz poprzez umożliwienie działalności dobrowolnie tworzonych instytucji opieki socjalnej. Ustawa określa uprawnienia do państwowej emerytury przy uwzględnieniu wymogu szczególnej ochrony kobiet.

Artykuł XX

1. Każdy ma prawo do zdrowia fizycznego i psychicznego.

2. Prawo ujęte w ust. l Polska zapewnia poprzez gospodarkę rolną wolną od organizmów genetycznie modyfikowanych, zapewnienie dostępu do zdrowej żywności i wody pitnej, organizację bezpieczeństwa i higieny pracy oraz opieki zdrowotnej, wspieranie uprawiania sportu i regularnych ćwiczeń fizycznych, a także poprzez ochronę środowiska.

Artykuł XXI

1. Polska uznaje i wciela w życie prawo każdego do zdrowego środowiska.

2. Kto powoduje szkodę w środowisku, zobowiązany jest — zgodnie z prawem — do jej naprawienia bądź do pokrycia kosztów przywrócenia stanu poprzedniego.

3. Przywóz i składowanie na terytorium Polski odpadów zanieczyszczających środowisko jest zabronione.

Artykuł XXII

Polska dąży do tego, by zapewnić wszystkim godne warunki mieszkaniowe oraz dostęp do usług publicznych.

Artykuł XXIII

1. Każdy pełnoletni obywatel polski ma prawo wybierać i być wybieranym w wyborach do Sejmu, do samorządów terytorialnych oraz wyborach burmistrza, a także w wyborach deputowanych do Parlamentu Europejskiego.

2. Każdy pełnoletni obywatel innego państwa, należącego do Unii Europejskiej, zamieszkały w Polsce, ma prawo wybierać i być wybieranym w wyborach przedstawicieli do samorządów terytorialnych oraz burmistrzów, a także w wyborach deputowanych do Parlamentu Europejskiego.

3. Każda osoba pełnoletnia posiadająca status uchodźcy, imigranta bądź osiedleńca w Polsce ma prawo głosu w wyborach do samorządów terytorialnych i w wyborach burmistrzów.

4. Ustawa organiczna może wiązać czynne prawo wyborcze lub jego zakres z miejscem zamieszkania w Polsce, zaś bierne prawo wyborcze z innymi warunkami.

5. W wyborach burmistrzów i w wyborach do samorządów terytorialnych wyborca może brać udział w miejscu swego zamieszkania lub w miejscu zadeklarowanego pobytu. Wyborca może korzystać z prawa wyborczego w miejscu zamieszkania albo w miejscu zadeklarowanego pobytu.

6. Nie korzysta z prawa wyborczego osoba, która została go pozbawiona przez sąd z powodu popełnienia czynu karalnego lub z powodu ograniczenia poczytalności. Wybranym nie może być obywatel innego państwa należącego do Unii Europejskiej, zamieszkały w Polsce, jeśli na podstawie przepisów prawa obowiązującego w państwie obywatelstwa, wyrokiem sądu bądź decyzji administracyjnej odpowiednich władz tego państwa został on pozbawiony prawa wyborczego.

7. W ogólnokrajowym referendum ma prawo brać udział każdy, kto posiada czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu. W referendum lokalnym ma prawo brać udział każdy, kto posiada czynne prawo wyborcze w wyborach do samorządu terytorialnego oraz w wyborach burmistrzów.

8. Każdy obywatel polski ma prawo pełnić urząd publiczny stosownie do umiejętności, wykształcenia i wiedzy fachowej. Urzędy publiczne, których nie może sprawować członek lub funkcjonariusz partii politycznej określają przepisy szczegółowe.

Artykuł XXIV

1. Każdy ma prawo, by jego sprawy — bez ingerencji władz — mogły być rozpatrzone bezstronnie, uczciwie i w rozsądnym terminie. Organy władzy zobowiązane są do uzasadnienia swej decyzji zgodnie z przepisami prawa.

2. Każdy ma prawo, w granicach określonych prawem, do zadośćuczynienia za szkodę, jakiej doznał w wyniku bezprawnego postępowania organów władzy.

Artykuł XXV

Każdy ma prawo do tego, by indywidualnie bądź wspólnie z innymi zwracać się do dowolnego organu władzy publicznej z pisemnymi prośbami, skargami lub postulatami.

Artykuł XXVI

Państwo, mając na uwadze sprawne funkcjonowanie, podnoszenie poziomu usług publicznych, zwiększenie przejrzystości spraw publicznych oraz realizację zasady równości szans, dąży do stosowania najnowszych rozmazań technologicznych i osiągnięć naukowych.

Artykuł XXVII

1 Każdy, kto legalnie przebywa na terytorium Polski, ma prawo do swobodnego poruszania się i swobodnego wyboru miejsca pobytu.

2. Każdy obywatel polski ma prawo do opieki ze strony Polski podczas swego pobytu za granicą.

Artykuł XXVIII

1. Każdy ma prawo do tego, by wniesione przeciwko niemu oskarżenie oraz jego uprawnienia i zobowiązania były rozpatrzone w uczciwym, jawnym procesie oraz w rozsądnym terminie, przez niezależny i bezstronny sąd powołany w ustawowym trybie.

2. Nikt nie może być uznany za winnego, dopóki jego odpowiedzialność karna nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

3. Osoba, przeciwko której toczy się postępowanie karne, ma prawo do obrony na każdym jego etapie. Obrońca nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za poglądy wyrażane w trakcie wykonywania czynności obrończych.

4. Nikt nie może być uznany za winnego i skazany za czyn, który w momencie jego popełnienia nie był uznany za czyn karalny przez prawo polskie bądź – w zakresie określonym przez umowę międzynarodową lub akt normatywny Unii Europejskiej — przez prawo innego państwa.

5. Ustęp 4 nie wyklucza pociągnięcia do odpowiedzialności karnej i skazania za czyn, który w momencie jego popełnienia był wedle powszechnie uznanych zasad prawa międzynarodowego czynem karalnym.

6. Z wyłączeniem przypadków nadzwyczajnych, określonych w ustawie, nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani skazany za popełnienie czynu karalnego, za którego popełnienie został już w Polsce albo — w przypadkach określonych przez umowę międzynarodową bądź przez akt normatywny Unii Europejskiej — w innym państwie prawomocnie uniewinniony albo skazany.

7. Każdy ma prawo do korzystania ze środków prawnych przeciw wyrokom sądowym, decyzjom władz lub organów administracji publicznej, jeżeli naruszają jego prawa lub interes prawny.

Artykuł XXIX

1. Narodowości żyjące w Polsce współtworzą państwo. Każdy obywatel polski, niezależnie od przynależności narodowościowej, ma prawo do swobodnego wyrażania i zachowania swej tożsamości. Narodowości żyjące w Polsce mają prawo do używania języka ojczystego, do używania we własnym języku nazwisk oraz nazw indywidualnych i zbiorowych, do kultywowania własnej kultury i do oświaty w języku ojczystym.

2. Narodowości żyjące w Polsce mogą tworzyć samorządy lokalne i krajowe.

3. Szczegółowe zasady odnoszące się do praw narodowości żyjących w Polsce, jak również zasady wyborów ich samorządów lokalnych i krajowych określa ustawa organiczna.

Artykuł XXX

1. Stosownie do swych możliwości, do swego udziału w gospodarce, każdy uczestniczy w zaspokajaniu wspólnych potrzeb społecznych.

2. W przypadku osób wychowujących dzieci, dokonując oceny ich udziału w zaspokajaniu potrzeb społecznych, należy uwzględnić koszty wychowywania dzieci.

Artykuł XXXI

1. Każdy obywatel polski jest zobowiązany do obrony ojczyzny.

2. Polska utrzymuje system ochotniczej, rezerwowej obrony narodowej zwanej Narodowymi Siłami Rezerwowymi.

3. Podczas stanu wyjątkowego lub wówczas, gdy postanowi o tym Sejm, pełnoletni mężczyzna, posiadający obywatelstwo polskie i zamieszkały w Polsce winien pełnić służbę wojskową. Jeśli obowiązek służby wojskowej nie daje się pogodzić z przekonaniami wynikającymi z sumienia, zastępuje się ją służbą niewymagającą używania broni. Formy pełnienia służby wojskowej i odnoszące się do niej przepisy szczegółowe określa ustawa organiczna.

4. Na okres stanu wyjątkowego, pełnoletni obywatele polscy zamieszkali w Polsce mogą zostać zobowiązani – zgodnie z przepisami ustawy organicznej — do pracy na rzecz obrony narodowej.

5. W celu wykonania zadań na rzecz obrony narodowej oraz obrony przed skutkami katastrof żywiołowych, pełnoletni obywatele polscy zamieszkali w Polsce mogą zostać zobowiązani – zgodnie z przepisami ustawy organicznej — do obrony cywilnej.

6. W celu wykonania zadań na rzecz obrony narodowej i obrony przed skutkami katastrof, każdy – zgodnie z przepisami ustawy organicznej — może być zobowiązany do świadczeń materialnych i finansowych.